Πνευματικά δικαιώματα δεν υπάρχουν. Οι ιδέες πρέπει να κυκλοφορούν ελεύθερα. Άρα...
... η αντιγραφή όχι απλώς επιτρέπεται αλλά είναι και επιθυμητή, ακόμη και χωρίς αναφορά της πηγής!

Η γλώσσα κόκκαλα τσακίζει

- "Ο λόγος που μ' άφησες έξω από την υπόθεση", είπε ήσυχα, "ήταν ότι νόμισες πως η αστυνομία δεν θα πίστευε ότι σκέτη περιέργεια μ' έσπρωξε να κατέβω εκεί κάτω χτες το βράδυ. Θα υποψιάζονταν ίσως ότι είχα κάποιον ύποπτο λόγο και θα με σφυροκοπούσαν μέχρι να σπάσω".
- "Πώς ξέρεις αν δεν σκέφτηκα το ίδιο πράγμα;"
- "Οι αστυνομικοί είναι κι αυτοί άνθρωποι", είπε ξεκάρφωτα.
- "Έχω ακούσει ότι σαν τέτοιοι ξεκινάνε".

[Ραίημοντ Τσάντλερ, "Αντίο, γλυκειά μου", εκδόσεις Λυχνάρι, 1990 (σελ.: 54)]

22 Ιουλίου 2012

"Η φάρμα των ζώων"

Στην σημερινή βιβλιοπαρουσίαση επιτρέψτε μου μια μικρή εισαγωγή. Ανήκω σ' εκείνους που πιστεύουν ότι δεν υπάρχει βιβλίο το οποίο δεν πρέπει να διαβαστεί λόγω των όσων περιέχει. Με απλά λόγια: δεν θεωρώ ότι κανένα βιβλίο δεν πρέπει να μπαίνει σε index prohibitorum και να πέφτει θύμα λογοκρισίας. Οι ιδέες πρέπει να είναι σαν τον άνεμο: να κυκλοφορούν ελεύθερα, έστω κι αν δημιουργούν προβλήματα. Άλλωστε, στην πραγματική δημοκρατία, σύμφωνα με τον ανεπανάληπτο Βολταίρο, όσο κι αν διαφωνείς με όσα λέει κάποιος, οφείλεις να υπερασπίζεσαι το δικαίωμά του να τα λέει. Αυτά τα ολίγα ως εισαγωγή και συνεχίζω.

Σήμερα θα αναφερθώ σε ένα κλασσικό και πολυδιαβασμένο (τουλάχιστον τα παλιότερα χρόνια) βιβλίο ενός διάσημου βρεττανού συγγραφέα, του Έρικ Μπλαιρ, ο οποίος πέρασε στην ιστορία με το λογοτεχνικό του ψευδώνυμο Τζωρτζ Όργουελ. Βέβαια, το σημαντικώτερο έργο τού Όργουελ είναι το περίφημο "1984", αλλά εδώ θα μιλήσουμε για το παρεξηγημένο "Η φάρμα των ζώων", το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε το 1944. Υποθέτω ότι πολλοί το έχουν ήδη διαβάσει. Για τους υπόλοιπους, όμως, ας πούμε δυο λόγια για την υπόθεση:

Βρισκόμαστε στην Αγγλία, αρχές του περασμένου αιώνα. Σε ένα αγρόκτημα τα ζώα επαναστατούν κατά της ανθρώπινης τυραννίας, εκδιώκουν τον άνθρωπο-αφεντικό τους και αναλαμβάνουν την αυτοδιαχείριση της φάρμας. Μέσα σε ένα κλίμα ισότητας και αδελφοσύνης, λοιπόν, τα ζώα αρχίζουν την οικοδόμηση της κοινωνίας τους, βάζοντας ορισμένους όρους, σημαντικώτεροι των οποίων είναι δύο: "κανένα ζώο δεν επιτρέπεται να σκοτώσει άλλο ζώο" και "όλα τα ζώα είναι ίσα".

Όλα δείχνουν θαυμάσια, σαν σε όνειρο. Μόνο που σιγά-σιγά το όνειρο ξεφτίζει. Ανάμεσα στα ζώα αρχίζουν να ξεχωρίζουν τα γουρούνια, ως ευφυέστερα και, ανάμεσα σ' αυτά, ξεχωρίζουν δυο: ο Ναπολέων και ο Σνόουμπωλ. Παρ' ότι "όλα τα ζώα είναι ίσα", ο Ναπολέων και ο Σνόουμπωλ ερίζουν συνεχώς για την θέση τού ηγέτη τής φάρμας. Τελικά, ο Ναπολέων, υποστηριζόμενος από μια ομάδα φανατισμένων σκύλων, εκδιώκει τον Σνόουμπωλ και μένει μόνος κι αδιαφιλονίκητος ηγέτης. Με τον καιρό, ο Ναπολέων γίνεται παντοδύναμος και οι όροι που ρυθμίζουν την ζωή στην φάρμα αλλάζουν. Για παράδειγμα, τώρα πια "κανένα ζώο δεν επιτρέπεται να σκοτώσει άλλο ζώο χωρίς λόγο" και "όλα τα ζωα είναι ίσα αλλά μερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα".

Επί δεκαετίες, "Η φάρμα των ζώων" θεωρήθηκε ως αντικομμουνιστικό (για την ακρίβεια: αντισταλινικό) βιβλίο: η επανάσταση των ζώων ταυτοποιήθηκε με την επανάσταση του 1917, ο Ναπολέων με τον Στάλιν, ο Σνόουμπωλ με τον Τρότσκι κλπ. Η δυτική προπαγάνδα μπορεί να έθαβε το "1984" αλλά συνιστούσε ολόθερμα αυτό το έργο τού Όργουελ στους μαθητές, μιας και -υποτίθεται πως- αναπαριστά θαυμάσια την σκληρότητα του Στάλιν. Προσωπικά, θυμάμαι ότι στα μέσα της δεκαετίας τού '70 υποχρεώθηκα να το διαβάσω (στα αγγλικά, παρακαλώ!) στο φροντιστήριο αγγλικών όπου πήγαινα (μια ώρα κάθε βδομάδα μάθημα "Animal Farm"...ήμαρτον).

Φυσικά, η αλήθεια είναι διαφορετική. Ο ίδιος ο Όργουελ ξεκαθαρίζει ότι δεν πήγε ποτέ στην Σοβιετική Ένωση και όσα γνωρίζει γι' αυτήν προέρχονται από δημοσιεύματα. Εξ άλλου, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι ο συγγραφέας εμφορείται από την μαρξιστική-κομμουνιστική ιδεολογία σε σημείο να πηγαίνει εθελοντής στο πλευρό των δημοκρατικών κατά τον ισπανικό εμφύλιο. Επίσης, πρέπει να θυμόμαστε ότι "Η φάρμα των ζώων" γράφτηκε κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, δηλαδή σε μια περίοδο τελείως ακατάλληλη για να μιλήσει κάποιος περί "σταλινικών εγκλημάτων" και πάντως πολύ πριν εκδηλωθούν οι περίφημες "σταλινικές εκκαθαρίσεις". Λεπτομέρεια: ο Όργουελ δεν "δολοφονεί" τον Σνόουμπωλ, κάτι που θα είχε κάνει αν είχε στο μυαλό του τον Τρότσκι, ο οποίος πέθανε 4 χρόνια πριν βγει το βιβλίο.

Τα πράγματα είναι πολύ απλούστερα. Το δαιμόνιο μυαλό τού Όργουελ συλλαμβάνει τον κίνδυνο εκφυλισμού της κομμουνιστικής επανάστασης σε ένα οπορτουνιστικό σύστημα ελεγχόμενο από μια ολιγομελή κομματική νομενκλατούρα και αυτό ακριβώς περιγράφει. Δείτε τα τελευταία κεφάλαια, όπου ο Ναπολέων αρχίζει να συναλλάσσεται με τις διπλανές φάρμες και να επιδίδεται σε οικονομικά αλισβερίσια με τους ανθρώπους, ενώ παράλληλα μαθαίνει να περπατάει στα δυο πισινά του πόδια και να ντύνεται σαν αυτούς. Και τώρα, παραλληλίστε τα όσα ακολούθησαν τον θάνατο του Στάλιν στην Σοβιετική Ένωση και τον τρόπο με τον οποίο το Σοβιετικό κράτος άρχισε τις συναλλαγές με την δύση, χάρη στην οπορτουνιστική στροφή που πάρθηκε με τις αποφάσεις τού 20ου συνεδρίου τού ΚΚΣΕ το 1956.

Τελικά, "Η φάρμα των ζώων" δεν καταγγέλει αλλά προειδοποιεί και προφητεύει. Κι αν κάπου ενοχλεί...διάβολε, αυτό δεν είναι που πρέπει να κάνει ένα βιβλίο; Ή, μήπως, η ενόχληση δεν είναι πάντοτε προαπαιτούμενο κάθε αντίδρασης;

Εν πάση περιπτώσει, "Η φάρμα των ζώων" παραμένει ένα κλασσικό μυθιστόρημα, το οποίο αξίζει να διαβαστεί από τους πάντες. Κυκλοφορεί σε μια ευπαρουσίαστη έκδοση από τον "Κάκτο" και οι 140 σελίδες της (μαζί με το σημείωμα της μεταφράστριας και τον πρόλογο του ίδιου του Όργουελ στην ουκρανική έκδοση) κυλούν αβίαστα σαν νεράκι. Όσο για την τιμή, χαμογελάστε: στα καλά βιλιοπωλεία θα δώσετε 6 ευρώ και θα πάρετε και ρέστα. Σκέφτεστε τίποτε καλύτερο για την παραλία;

4 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

καθαρα αντι-εξουσιατικο βιβλιο. Οπως και στο 1984 ο οργουελ σκιαγραφει την καθε εξουσια φωναζοντας: ιδια ειναι τα αφεντικα δεξια και αριστερα. σωστος ο οργουελ. μμ

Ανώνυμος είπε...

Μίσησα τον Οργουελ γιατί τον φάγαμε με το κουταλάκι σαν σχολικό αντι-κομμουνιστικό σύγγραμμα (μαζί με τον Σαμαράκη). Και αρνήθηκα να διαβάσω τα βιβλία του. Ισως τα σχόλια των καθηγητών να ήταν το χειρότερο μέρος αυτής της εμπειρίας. Σαν αντίποινο τους παρουσίασα το 'Πως δενότανε τ'ατσάλι' με τον ήρωα της παιδικής μου ηλικίας τον ΠΑΒΕΛ ΚΟΡΤΣΑΚΙΝ.
και την ΜΑΝΑ του ΓΚΟΡΚΙ.

Χρόνια αργότερα, την εβδομάδα που πέθανε ο Μονταλμπάν, πήγα στην Μπαρσελόνα και εκεί έχουνε αφιερώσει στον Οργουελ μια τριγωνική πλατεία. Εν τω μεταξύ είχα δει σε ταινία το 1984, βιβλίο και ταινία πράγματι είναι πολύ καλά, προφητικά - ειδικά αυτό το 'newspeak' το οποίο ο συνονόματος του Tony Blair το έκανε επιστήμη.

Οταν δε επισκέφτηκα το Πεκίνο, στο σπίτι (μουσείο πια) της Song Qingling, γυναίκα του Sun Yat Sen, είδα στο υπνοδωμάτιο ένα αντίτυπο του 'Πως δενότανε τ'ατσάλι' στο κομοδίνο της.

Μια χρήσιμη πληροφορία για τον Οργουελ είναι ότι *ίσως* να συνεργάστηκε με την μυστική αστυνομία της βρετανίας το 1949.

ΑΧΠ

teddygr είπε...

Αγαπητέ ΑΧΠ,

το σχόλιό σου είναι εξαιρετικά σημαντικό, τόσο για τις θέσεις του όσο και για τις πληροφορίες που περιέχει. Ευχαριστώ για την "προστιθέμενη αξία" στο ιστολόγιό μου.

Γιατί κάτι μου λέει ότι μάλλον έχουμε αρκετά να πούμε στο μέλλον;

Ανώνυμος είπε...

Βέβαια Τέντυ, μετά χαράς. Θα αφήσω τα στοιχεία μου στο δοχείο μηνυμάτων σου.

Πρώτα όμως να τελειώσω αυτή την μπύρα που έχω μπροστά μου.

ΑΧΠ